L'Anchòia

Mercat de peisses :

L ' ANCHÒIA :

Nom femenin d'un pichòt peis blau (coma la sarda, lo veirat e lo ton) que se tròba pertot dins lo mond e qu'es fòrça important per la cultura de l'Occitània maritima mediterranenca.

Lo nom ven dau grèc αφυη passat pel latin vulgar apiua, e sembla qu'es la forma Genovesa anciöa que donèt las autras formas mediterranencas (sorga:CNRTL)

Se pòt ausir «un» Anchòi (masculin)- se ditz tanben Amploa (en Provença)

Es masculin en Francés

Ne'n se trapavan gaire dins l'estanh de Tau - los vièlhs digon qu'èran pas tròp bonas, qu'èran tròp grassetas- Se'n pesquèt fòrça a Seta.

Se tròban pus gaire dins Mediterranèa, la subre-pesca las pleguèron.

Ne'n demòra dins lo golf de Gasconha ont son comptadas per los tecnocratas europèus e de temps en temps, la pesca es barrada.

Èra lo peis dau paure au temps das Romans e a pasmens faguèt manjar e subreviure un fais de mond per de sègles ...

Carta d'identitat :

Nom scientific : Engraulis enchrasicolus

Familha : Engraulidats

Longor maximala : 12 à 14 cm

Durada de vida : gaire mai qu'un parelh d'ans

Groadissa : mai a setembre

Ponduda : 9000 - 30000 uòus a mai d'un còp

Anchòia es un peis mièg gras

Valor nutritiva per 100 g:

- calorias : 110 quilò cal 

- proteïna : 20,1 g 

 - graissa : 2,3 g

Se deu pas mesclar l'anchòia amb la sarda que son pas de la meteissa familha

La Sarda : Sardina pilchardus

L'Anchòia : Engraulis enchrasicolus

Coma se coneis l'anchòia ? :
La boca de l'anchòia es largament fenduda

L'esquina passa dau blau al blau verd, los costats e lo ventre son argentals. Las gautas, de còps, donan de rebats daurats e es marcada d'una taca negra sus la tèsta e un molon d'autres, que fan una rega negra sul flanc.
La linha costala ten 40 a 50 escaumas.

Onte se troba ? :

Se trapa dins totas las mars europencas e i a quicòm coma una centena de sòrtas dins lo mond. D'ivèrn davala se caufar pels fons de 100 à 200 m.

Se noirit de fitoplancton e de zooplancton.

A la prima remontan al subreplan serradas en chormalhas amassadudas per fringar e se gavar de mangisclas.

Anchòia ven madura sexualament al cap d'una annada e, paureta, fringa pas que tres còps la vida. Los uòus son pelagics (flotants)

Cossi se sona l'anchòia per las autras lengas ? :

afriquaans : ansjovis

 

alemand : sardelle, (féminin), anschovis

 

anglés : anchovy

 

catalàn : anxova

 

dainés : ansjos

 

espanhòu : anchoa (féminin)

 

esperantó : anĉovo

 

finés : anjovis

 

frison : ansjofisk

 

feroenc : ansjós

 

grèc : αντσούγια, χαμψί

 

 

ongarés : ajóka

 

ido-internacinau : anchovo

 

islandés : ansjósur

 

italian : acciuga, alice

 

latin : maena

 

norvegian : ansjos

 

neerlandés : ansjovis

 

portugés : anchova (féminin),

romani : ançoa

 

russa: анчоус

 

sicilian : anciova

 

suèc: ansjovis

 

turquès : ançüez

 

Pesca fresca 

La pesca:

Se pesca en Mediterranèa de l'abrilenca fins a octobre.

Sus la mar nòstra èra l'especialitat de quauques pòrts : 

 

Sant-Tropès, que uèi, sentis mai la pomada que lo peis, Fréjus e subretot a Cotliure ont la vertadièra pesca s'es arrestada a la debuta de guèrra granda.

 .

Su la mar granda, l'anchòia èra pescada a Sant-Joan-de-Lus e  

Endàia.

Lamparòts a la plaja granda - Cotliure annadas cinquantas

Aparelhs de pesca :

Lo Lamparòt (Pesca tradicionala)

Del temps, se pescava al lamparòt qu'es una pesca anciana que se fa a l'escura - lo peis es atrairat per lo fòrt lum dau lamparòt, se sarra de la barca e se pren dins una mena de rets a malhetas que se sona una reissòla o un anchoièr.

Se pòt faire çò meteis per agantar las sardas ( lo ret es lo sardinau).
Uei ne'n demòra gaire de pescadors que fan lo lamparòt. Aquela pesca es ara fòrça tròp regulada .

E mai l'anchòia se trapa pas pus gaire prèp de la còsta.

 Pablo Picasso, Pesca a l'escura a Antibo

Las pescas d'uèi :

La bolincha (lèu en espanha)
Qu'es un grand bolèg que se pòt sarrar d'en bas per clavar lo peis.

Aquela pesca se mena lèu sus la mar granda (Atlantic)

 

Lo gangui pelagic (lèu en Mediterranèa francesa):

qu'es un Gangui que se tira a flotar dintra - (dintre fond e superficia)

A Pòrt-Vendres, es coma aquò que se pesca encara, mas remontan pas que 60 tonas l'an, alavetz que ne'n remontavan 750 las annadas 80 intrantas .

En Mediterranèa uèi:

Coma l' anchòia es un peis fòrça sensible a las variacions del seu ecosistèma,

las resèrvas antau subisson de fluctuacions fòrtas, çò que complica la gestion de la pesca.

La pesca foguèt barrada entre 2005 e 2010, çò que permetèt una reviscolada d'aquestas resèrvas

En Mediterranèa pasmens, los scientifics recomandan de pas intensificar aquela pesca

Se'n pesquèt per lo mond 7,4 Milions de tonas (en 2008), lo primièr pais pescador es Peró.

La conservariá:

Anchòia pescada endura mau la carrejada, e antau, gaireben la pesca tota es menada cap a la salason.

A la conservariá, las anchòias frescas son cabussadas dins la sau e embarricadas per un vintenat de jorns.

Las obrièras las descabeçan e las desvicèran, a man, per las quichar, mai, dins una barrica.
Cal una centena (de jorns) per far dintrar la sau dins la carn e donar la bona tasta.

Anchòias se pòdon trapar tanben dins totas menas de consèrvas, marinadas e salsariás

Adreiças onte se podon trobar:

Casa Desclaux, 3, route Nationale, Collioure, 04-68-82-05-25.
Anchois Roque, 40, rue de la Démocratie, Collioure, 04-68-82-43-40.
Belmonte, 2, Route de Jacou 34740 Vendargues, 04 67 70 17 50

I a tanben quauques consevariás en Alt Emporda a la Escala (Catalonha)-

 

Recèpta:

`L'anchòia tanben se cosina quand es frescas - vaqui una recèpta plan simpleta que fa lo Choquet de Seta per l'aperitiu:

Ingredients :

1 quilò d'anchòias , 5 o 6 grans d'alh, 1 poncha depimenton (polverat), òli (oliu), sau pebre.

Descabeçatz, desviceratz, netejatz plan jos l'aiga, agotatz.
Dins la padena granda, caufatz d'òli ; i escampar alh e pimenton.
Quand l'òli es caudassa, escampatz los peis ; daissar afregir un momenton,
en remanant doçament.
Servetz antau, caud.
Ensajatz ambe un còp de vin roja (de Mont Peirós per exemple).
Per los das polits quartièrs, amb de vin blanc sec ( de Picapol).

Per los que son pas pimpinhós (coma se ditz a Bosigas), podetz escampar los peis a la padena antau, al sortir de mar, sens levar tripas e testa . Amb un rajòl de vinagre e un planponhet de tapenas, aquò se fa plan.

Per lo lexic:

subrepesca «subrépésca»  : surpêche.
un fais «ün faïç» ['fajs] : beaucoup, un tas, un banc de poisson.
groadissa «grouadissa» [grua'disa] / periode de fraie.
gautas «gaoutas» ['gawtus] :joues, branchies.
escaumas «escawmas» [es'kawmas]: écailles
fringar «fringa» verb : frayer
Cotliura «cotlioura»  : Collioure (cotlliure, costa lliure-côte libre)
abrilenca «abrilinca»  : (avrilade)- au mois d'avril
a l'escura «éscura» [es'kyra] : à nuit noire
lum «lün» ['lyn] masc : lumière artificielle, lampe.
embarricadas «émbarricadas» part. Pass. Fem.: mis en barrique au sel
pimpinhós «pimpignous» : délicat
planponhet «planpougnét» : petite poignée